امام زاده ذبیعه خاتون اشترجان

امامزاده ربیعه خاتون اشترجان در موقعیت جغرافیایی ۳۲ درجه و ۲۸ دقیقه و ۴۹ ثانیه عرض شمالی و در ۵۱ درجه وِ ۲۸ دقیقه و ۴۸ ثانیه طول شرقی، در شهر اشترجان، از بخش مرکزی شهرستان فلاورجان قرار دارد. این امام زاده، در سی وسه کیلومتری جنوب غرب اصفهان و در فاصله چندصدمتری از مسجد جامع اشترجان، واقع شده است. بنای این امامزاده در سابق از خشت ساخته شده و با کاه گل پوشانیده و روی آن با گچ، سفیدکاری شده بود و دارای تزیینات کاشی کاری و محراب گچ بری بوده که این محراب، هم اکنون در بخش اسلامی موزه ملی ایران (تالار ایلخانی) نگهداری می شود (ویلبر ۱۵۰،۱۳۴۶) بنای نوساز کنونی امام زاده، بنایی است با پلان مربع گنبددار که با مصالح جدید و بنا به گفته اهالی روستا،بر جایگاه سابق امامزاده احداث گردیده است و فضای داخلی امروزی امام زاده، بیشتر با آینه کاری آراسته شده است.

محراب گچ بری امامزاده ربیعه خاتون اشترجان

محرابی مستطیل شکل به ارتفاع حدود ۱۵/۴ متر، عرض ۶۸/۲ متر و عمق ۵۰ سانتی متر است و متشکل از یک پیشانی کتیبه دار و یک کتیبه کوفی الحاقی در بالای آن، یک حاشیه پهن اصلی با نقوش گیاهی، یک طاق نما با قوس تیزه دار که بر روی دو ستون نما با سرستون های گلدانی شکل قرارگرفته و اطراف آن را، یک حاشیه کتیبه دار احاطه نموده است

۱-۱-۱ تزیینات محراب

۱-۱-۱-۱ کتیبه ها: کتیبه های نقش شده بر این محراب با خط کوفی و قلم ثلث در پس زمینه ای از ساقه های گیاهی با قوس هاب حلزونی و نقوش اسلیمی، زیبایی خاصی به آن بخشیده که در زیر به معرفی آن ها می پردازیم:

کتیبه اول و دوم: بر کتیبه پیشانی محراب سوزه مبارکه اخلاص به قلم ثلث نوشته شده است.

در حاشیه دور محراب (اطراف طاق نما) به خط کوفی، آیات یک تا شش سوره مومنون آمده که قسمتی از گچ بری های حاشیه سمت راست و تمام نوشته های سمت چپ آن از بین رفته است و تنها بخشی از ان باقی مانده است.

کتیبه سوم و چهارم: یک حاشیه کتیبه دار در اطراف قوس طاق نما، دربردارنده سوره مبارکه حمد به قلم ثلث به صورت بسیار زیبایی نوشته شده است

کتیبه های پنجم و ششم: در سمت راست و چپ بدنه داخلی محراب، به ترتیب امضای سازنده محراب “فی سنه ثمان و سبعائه” به قلم ثلث نوشته شده است.

نقوش:
نقوش محراب را انواع اسلیمی؛ نیم اسلیمی، سر اسلیمی، اسلیمی دهان اژدری (در ابعاد کوچک و بزرگ) با تزئینات آژده کاری و اشک مانند و نیز نقش مایه ختایی (گل چند پر ساده، گل چرخشی) که با خطوط موازی (هاشور) مزین شده اند، نقوش هندسی هم به صورت ساده و هم به صورت گره سازی و همچنین رنگ آمیزی تشکیل می دهد؛ که در زیر به جزییات بیشتر نقوش مذکور می پردازیم: حاشیه اصلی و پهن دورتادور محراب، به عرض چهل و یک سانتی متر که دو طرف و پیشانی محراب را، در برگرفته شامل؛ نقوش گیاهی ظریف و پرکاری است که درون قاب های دالبری شکلی قرار دارند که با خطوط موازی (هاشور)، آژده کاری و تزئینات اشک مانند، تزیین شده اند پس ازآن دو نوار باریک نمایان است؛ نوار اول به پهنای حدود هشت سانتی متر با طرح زنجیر مانند و نوار دوم به عرض شش سانتی متر، متشکل از تکرار خطوط منحنی و شکل های هندسی ساده. بعد از این دو نوار، کتیبه یی، به پهنای بیست وچهار سانتی متر، اطراف طاق نما را، احاطه کرده و بعد از آن حاشیه باریک دیگری موجود است که همچون حاشیه باریک دوم که ذکر شد، از تکرار خطوط منحنی و شکل های هندسی ساده، به وجود آمده است. پس ازاین حاشیه، قسمت اصلی محراب، طاق نما و لچکی های اطراف آن است که با دوایر، نقوش گیاهی و ساقه/ بندهای تو خالی (شبکه بندی شده) که در فواصل معینی توسط دوایر (توخالی) از هم تفکیک شده اند و همچنین ستون نماها و سرستون های گلدانی شکل، اطراف طاق نماست. این ستون نماها با گره (گره کند دوازده و پنج) و تزئینات آژده کاری و حمیل بندی های دو خطی آراسته گردیده است. سرستون این ستون نماها به صورت برجسته و گلدانی شکل با انواع نقوش اسلیمی، ختایی (گل ساده دوازده پر و شش پر) و هندسی (طرح زنجیر باف) به نحو زیبایی اجرا شده است. در فرورفتگی داخلی محراب نیز، یک حاشیه دیگر قابل مشاهده است که طرح اصلی طاق نما را، در برگرفته که ترکیبی از نقوش گیاهی (اسلیمی و ختایی) و هندسی (گره) است، که با خطوط موازی (هاشور) و تعدادی حفره های کوچک توخالی تزئین گردیده است (طرح داخلی طاق نما شامل اسلیمی های ساده، دهان اژدری، خرطوم فیلی (در ابعاد کوچک و بزرگ) با تزئینات آژده کاری و اشک مانند و نیز نقش مایه ختایی (چند پَر ساده و چرخشی) که به صورت زیبا و منحصر به فردی گچ بری شده است. در حال حاضر بقایای رنگ لاجوردی، در زمینه این طاق نما قابل مشاهده است که جلوه بصری خاصی بدان بخشیده است و در قسمت پایین آن یک قاب مستطیل شکل موجود است که قسمت مرکزی آن دارای یک طرح طاق نماست و اطراف آن با گره سازی (گره هشت و طبل گردان) و نواری باریک از نقوش اسلیمی ساده، اجرا گردیده است. در قسمت دیوارهای فرورفته جانبی محراب، درست در زیر همان بخشی که کتیبه های هنرمند و تاریخ ساخت محراب قرار دارد، حاشیه ای پهن از اسلیمی ها و سراسلیمی ها که با تزئینات اشک مانند، آژده کاری، هاشور و زمینه ای به رنگ لاجوردی، مزین شده است.